Halverwege de 15e eeuw vond Johannes Gensfleisch, beter bekend onder de naam Johannes Gutenberg de boekdrukkunst uit. Johannes oefende aanvankelijk in Straatsburg en later in Mainz het beroep van goudsmid uit. Feitelijk was hij niet de uitvinder van de boekdrukkunst, maar de ontwikkelaar. Sinds ongeveer 750 kende China de blokdruk namelijk al. Tekst of afbeeldingen werden in het hout gesneden en konden in een oplage van één pagina afgedrukt worden. In steden als Brugge, Brussel, Haarlem en Utrecht werd deze bijzondere techniek al toegepast.
Het is logisch dat deze vorm van de boekdrukkunst een correctie nagenoeg onmogelijk maakte. Wat Johannes Gutenberg deed, was het herontdekken van de blokdruk. Door gebruik van letterstempels konden met Gutensbergs innovatie razendsnel tekstpagina`s afgedrukt en gekopieerd worden. Zijn innovatieve ideeën leverden de noodzakelijke voorwaarden voor de machinale vervaardiging van boeken, die plotseling in een tot dan toe ongekende snelheid geproduceerd konden worden!
Hoewel er sinds het midden van de vijftiende eeuw in veel grote steden al drukkerijen bestonden, bestond er nog maar nauwelijks vraag naar deze dienst. Dat kwam omdat het eenvoudigweg aan interessante thema`s ontbrak. De jonge industrie kwam niet van de grond, niet in het minst omdat in de lente van de boekdrukkunst een boek nog een pure luxe was. Boeken werden meestal door prestigieuze handelsondernemingen ingekocht, om vervolgens naar de grote steden van Europa geëxporteerd te worden zodat ze daar aan de representatieve verzamelingen van vorsten en bisschoppen toegevoegd konden worden.
De eerste drukkerijen waren tevens dienstverleners voor universiteiten zoals de Sorbonne in Parijs of religieuze centra en kloosters. Voor de brede laag van de bevolking bleef het boek tot aan de reformatie dubbel gesloten. In de eerste plaats om de taal ( Latijn ) en in de tweede plaats om de fenomenaal hoge prijzen die voor een boek betaald moesten worden.
Jezelf als uitgever aan het zakendoen te wagen was hetzelfde als een hoog risico riskeren voor een droom. De vraag naar het product boek was nauwelijks in te schatten, een oplage van 200 exemplaren was al geweldig. Transportkosten waren hoog, opslagkosten idem dito. Over het algemeen werden de antieken zoals Cicero en Aristoteles of middeleeuwse oudvaders nog het meest frequent uitgegeven. Totdat Martin Luther de boekdrukkunst ontdekte.
Hij was de eerste mens die de mogelijkheden van het nieuwe medium begreep. Hij wilde de massa bereiken en snapte dat dit alleen zou lukken door de prijs van een boek zo laag mogelijk te houden.
Dit was zijn reden om het idee van het kleine formaat boek te perfectioneren. Van de 45 werken die hij in 1518 en 1519 publiceerde bevatte de helft van zijn werken nauwelijks acht of minder pagina`s.
“ Snel geschreven, en goedkoop op de markt gebracht, zo laten ideeën zich onder de mensen vermenigvuldigen” bedacht Luther. Van de 45 titels die hij binnen een tijdsspanne van twee jaar uitbracht, werden in totaal 250 000 tot 300 000 exemplaren gedrukt en verkocht. Een voor die tijd een nauwelijks te bevatten oplage!
Grote lijvige werken liet Luther snel in delen afdrukken en via een abonnement verkopen. Dat ontlastte de producenten die minder duur papier nodig hadden. De lage prijs die voor de werkjes betaald moest worden zorgde ervoor dat het boek binnen het bereik van het gewone publiek kwam. Er werd de klanten de mogelijkheid geboden om de dunne boekjes later tot een groot boek in te laten binden.
Goedkope boeken dus, maar dat mocht niet ten koste van de kwaliteit gaan. Luther was zelf de redigeur, zat de drukkers achter hun vodden en was ongelooflijk fanatiek.
“ Je wilt niet weten hoe ik mij aan deze druk erger, en mezelf beklaag. Zo onzuiver, zo slordig, zo onverschillig in elkaar gezet en zo onoverzichtelijk! En dan heb ik het nog niet eens over het vuil op de stempels en over de kwaliteit van het papier! Het is beter om maar niks uit te geven dan het op deze manier te doen! “ mopperde hij. Dergelijke uitgevers lijken niets anders te denken dan “ Als ik mijn geld maar krijg, dan vind ik het best. De lezer bekijkt het maar hoe hij het boek uit krijgt. “
Ondanks Luthers donderpreken die hij ongegeneerd uitte, waren de uitgevers dol op hem. Hun drukpersen werden de motor achter de Reformatie. Voor velen van hen slechts door zakelijk inzicht aangedreven. Al in 1523 werden in de Duitse deelstaten drie keer zoveel boeken verkocht dan in Italië en Frankrijk – de twee andere drukkerscentra van Europa.
Dat was aan Luthers inzet te danken.
Achter zijn enorme compassie en gedrevenheid stond de Heere. In een donkere tijd vol bijgeloof was Hij de Herder Die Zelf naar Zijn schapen omzag. ( Ezechiël 34 : 11 – 15 )
Denn so spricht Gott, der Herr: Siehe, Ich selbst will nach meinen Schafen fragen, will nach ihnen sehen. Wie ein Hirte nach seiner Herde sieht, am Tage des Unwetters, wenn seine Schafe versprengt sind, so werde ich nach meinen Schafen sehen, und sie erretten von allen Orten, wohin sie zerstreut worden sind, am Tage de Gewolks und des Dunkels.
Vertaald en herschreven door Arenda van der Maas