Dit paper heeft als thema “opvoeding” meegekregen. Tegelijkertijd zou ik er als thema “het gezonde gezin” aan toe willen voegen omdat je nu eenmaal keuzes moet maken als je over dit thema wil schrijven.
Mijn insteek zal zijn : het functionele gezin. Vanuit de bedding van het gezin vindt namelijk de opvoeding plaats. We kunnen zonder meer stellen dat het gezin in de westerse cultuur onder druk staat. Misschien kan ik nog beter zeggen dat het gezin de weg voor een groot deel is kwijt geraakt. Er hebben zich de laatste dertig jaar enorm veel veranderingen voorgedaan en er wordt vanuit een groot aantal richtingen op het gezin ingepraat. Vele westerse stemmen leggen de nadruk op het materialisme, waarbij de aandacht vooral geconcentreerd is op uiterlijk en bezittingen, zoals grotere huizen, bijzondere vakanties, dure kleding en spullen.
Het gezin is een universele eenheid. Er bestaat geen enkele cultuur waar mannen en vrouwen seksuele relaties aangaan zonder dat daar regels voor zijn, en waar de kinderen aan hun lot worden overgelaten. Als er al een dergelijke filosofie werd opgelegd aan een bestaande cultuur, was dat experiment geen lang leven beschoren , om de simpele reden dat het niet functioneel is. Het brengt niet meer geluk, betekenis of vrijheid voor degenen die ermee experimenteren, en het brengt ook geen generatie voort die creatiever is, minder emotionele problemen of een gelukkiger bestaan heeft. Integendeel, de experimenten verdwijnen van het toneel, maar de nieuwe generatie blijft zonder richtlijnen achter in een wereld van onzekerheden.
Geen wonder dat het er, als we om ons heen kijken, op lijkt alsof de wereld bestaat uit disfunctionele gezinnen. Aan hun problemen en kenmerken worden in de media en het aanbod van opvoedingscursussen zoveel aandacht besteed, dat het erop lijkt alsof er geen gezonde, goed functionerend gezinnen meer bestaan, en heel veel mensen er nu van overtuigd zijn dat zij ook in zo`n gezin zijn opgegroeid. Ze zijn wel vertrouwd met de pijn en de problemen van een disunctioneel gezin, maar hebben er geen idee van hoe een gezond gezin eruitziet. Dat is de reden dat ik daar ruime aandacht aan wil geven. En vanuit dit gezonde gezin vindt dan de opvoeding zijn beslag.
Opvoeden; de bouw van een huis
Spreuken 24 : 3 :” Door wijsheid wordt een huis gebouwd, en door verstandigheid bevestigd; En door wetenschap worden de binnenkameren vervuld met alle kostelijk en lieflijk goed.”
Ik begin met een geweldig mooi voorbeeld uit de Bijbel. We zien hier niet alleen een materieel huis voorgesteld, maar we zien vooral de familie, het gezin dat in het huis woont, en die het figuurlijke huis voorstelt.
Je ziet het huis voor je: als je naar binnen kijkt valt het je op hoe goed het er daarbinnen uitziet Degenen die de verantwoording in huis dragen, hebben kennis van zaken gehad om het huis te bouwen, en gaan verstandig om met het onderhoud van de woning. Ze hebben nagedacht over de inrichting. De meubels zijn gekozen op hun functionaliteit en om de sfeer in huis zo te maken dat het fijn is om thuis te zijn. En tenslotte zijn de kamers boordevol met liefde. Vanzelfsprekend is er wel eens iets dat de blijdschap en vrede verstoort. Conflicten zijn niet te vermijden, en ook in dit huis worden kleine en grote bewoners ziek. Bovendien gaan de problemen van de wereld ook niet aan hen voorbij. Maar de bewoners gaan op een verstandige manier met dit alles om, en rusten niet voor de vrede en daardoor ook de blijdschap weer terug zijn in huis. Te mooi om waar te zijn? Het zijn de vruchten van de Geest uit Galaten 5 die hier de kamers vullen, en de bewoners leven niet meer voor zichzelf maar voor de Heere en voor elkaar.
Ook de opvoeding van je kinderen zou je kunnen vergelijken met de bouw van een huis. We hebben te maken met het fundament, de muren en het dak van deze woning. Daarnaast zijn wij als ouders – de bouwers – van enorm belang. Wij hebben de prachtige taak om ervoor te zorgen dat de verschillende “etages” van het opvoedingshuis allen aan bod komen, en er overal op zijn tijd aan gewerkt wordt. Zodat het huis uiteindelijk stabiel mag staan en er ook mooi uitziet. Laten we het opvoedingshuis eens beter gaan bekijken.
We beginnen bij het begin: Het fundament
Het fundament: een goede sfeer
Om een huis te bouwen is allereerst een stevig fundament nodig. Zo is het ook met de opvoeding. In het gezin moet een goede sfeer zijn. Die is niet zomaar vanzelf aanwezig. Van wezenlijk belang is het welke houding de basis is in ons gezin. Als deze houding er geen is van dienstbaarheid, dan is de basis er één van slavernij. Wanneer mensen anderen dienen omdat ze daartoe worden gedwongen, dan gaat de vrijheid om werkelijk te dienen namelijk verloren. Wat overblijft is slavernij. Slavernij maakt ons hard.
Slavernij schept woede, bitterheid en rancune. Een dienstbare houding daarentegen brengt dienst voort die spontaan wordt gegeven, niet uit angst, maar uit vrije wil, uit liefde. Kinderen maken zich deze dienstbare houding langzaam maar zeker eigen; het is een proces. Vroeg in hun ontwikkeling moet er om daden van dienstbaarheid worden gevraagd. Het doel is dat het kind al snel persoonlijk plezier heeft en voldoening vindt in het dienen van anderen. Zo zal het, als het volwassen geworden is, een stabiel gevoel van welbehagen ontwikkeld hebben in het helpen van anderen. In een gezond gezin zal deze dienstbare houding doorwerken in het hele gezin. De gezinsleden helpen en dienen elkaar, maar ze dienen ook buiten de directe cirkel van het gezin.
Wij als ouders kunnen het voortouw nemen in het werken aan een goede sfeer in huis. Ons voorbeeld is ontzettend belangrijk. De vader die vaak schreeuwend en scheldend zijn kroost corrigeert, hoeft er niet verbaasd over te zijn dat ook zijn kinderen grof taalgebruik zullen gebruiken. Ditzelfde geldt natuurlijk voor de moeder. Toch wil ik nu allereerst wat dieper ingaan op de rol van de vader als liefhebbend leider.
Hoe belangrijk deze rol is, spreekt wel uit het voorbeeld van de psalmdichter uit psalm 103: 13: gelijk zich een vader ontfermt over de kinderen, ontfermt zich de Heere over degenen die Hem vrezen”. De Heere wil het voorbeeld van een goede vader gebruiken om Zijn eigen ontferming over Zijn kinderen uit te duiden!
Uit onderzoeken op wetenschappelijk niveau is gebleken dat de huidige generatie dorstig is naar “vader- water “.De psychiater James L. Schaller stelt: ‘de afwezigheid van een volwassen vader- kindband laat een leemte achter in de ziel, een blijvende “vader- honger.” Als therapeut is hij de afgelopen 20 jaar bijna dagelijks in aanraking gekomen met mensen die aan een dergelijke honger lijden. Veel van de woede, depressies en verwarring die hij ziet in de levens van jonge volwassenen, vindt zijn oorsprong in de honger naar een band met de vader. Hoe komt het toch dat er sprake is van zo`n groot tekort aan vaderschap?
- Als eerst categorie noem ik de afwezige vader. Overlijden, scheiding en verlating hebben ervoor gezorgd dat miljoenen kinderen zonder vader moeten opgroeien. In de Westerse wereld groeit maar liefst 40 % van de kinderen een deel van hun leven voor hun achttiende jaar op in een eenoudergezin.En de meeste van deze kinderen hebben slechts een minimaal contact met hun vader.
- De tweede categorie bestaat uit wat ik noem aanwezige, maar niet beschikbare vaders. Dit zijn vaders die wel in hetzelfde huis wonen als de kinderen en de moeder, maar slechts weinig tijd beschikbaar hebben voor het vaderschap. Dit is bijv. de vertegenwoordiger, die de hele week onderweg is en in het weekend moet bijkomen van zijn overvolle schema. Of de manager, die 14 uur per dag van huis is voor zijn werk, en die de kinderen alleen ziet als ze slapen.
- De derde categorie bestaat uit hulpeloze vaders die door hun eigen vaders slecht behandeld zijn en in dezelfde fout met hun eigen kinderen vervallen. Kinderen, die in een dergelijk gezin opgroeien, hebben niet alleen te lijden onder onvoldoende aandacht van hun vader, maar ze zijn daarnaast ook nog eens vervuld van een bepaalde woede ten opzichte van hun vader. Deze woede komt dan tot uitdrukking in verschillende vormen van asociaal gedrag. Van alle gezinnen zijn deze het meest disfunctioneel. Deze vaders maken hun kinderen kapot, in plaats van hen op te voeden en op te bouwen. De vader die slaat, zijn kinderen afkraakt, of die de stabiliteit van zijn gezin verstoort door alcoholmisbruik, een andere verslaving of door uitzonderlijke humeurigheid , in in werkelijkheid een anti-vader. Hij steelt de zorgeloze lach van de jeugd.
De vader van een kind is eigenlijk de eerste man die zijn gedachten en gevoelens in het hart van een kind grift. ( Schaller )
Ik noem de volgende zaken zeker niet om de rol van de moeder in de opvoeding te bagatelliseren. De moederrol is van essentieel belang voor een gezond kind. Zeker in onze reformatorische traditie is echter al zoveel gezegd en geschreven over de moederrol, dat mijn keuze in de beperkte omvang van deze lezing erop gevallen is om wat meer aandacht aan de vaderrol te besteden. Veel vaders hebben van huis uit nl. nooit geleerd hoe buitengewoon belangrijk de vader- kindrelatie is. De liefde van een vader is van essentieel belang voor de emotionele ontwikkeling van zijn kinderen. Zelfs die kinderen die nooit een liefdevolle vader hebben gekend, hebben een droombeeld van hoe zo`n vader eruitziet. Het volgende opstel is geschreven door een jongen van zestien jaar, wiens ouders zijn gescheiden toen hij acht jaar oud was. Zijn vader verliet hen en is nooit meer teruggekomen en zijn stiefvader was een ware tiran, die hem vaak uitschold en kleineerde. Deze jongen heeft eigenlijk nooit een echte vader gehad, en heeft nooit de diepe liefde van een echte man ervaren, maar toch had hij een beeld van een echte man. Dit is wat hij schreef: (14 )
“Een echte man is vriendelijk
Een echte man is zorgzaam
Een echte man helpt zijn vrouw
Een echte man helpt zijn kinderen wanneer ze ziek zijn.
Een echte man loopt niet weg als er problemen zijn
Een echte man houdt zich aan zijn woord en komt zijn beloftes na.
Een echte man is eerlijk
Een echte man komt niet in problemen met de wet.”
Nogmaals wil ik benadrukken dat ook voor moeders veel van deze regels gelden. Met name het humeur van een moeder kan de sfeer in huis maken of breken.” Elke wijze vrouw bouwt haar huis, maar die zeer dwaas is, breekt het af met haar handen” zegt de Spreukendichter ( 14 : 1 )
Het is zo belangrijk dat ouders in woord en daad een voorbeeld zijn. Vanzelfsprekend kost het werken aan een goede sfeer in het gezin tijd. Het vraagt van ons dat we geregeld aanwezig zijn. Daarbij moeten we bedenken dat “geen tijd “ meestal betekend:”geen prioriteit”.
Een goede sfeer kan worden gestimuleerd door gezamelijke activiteiten. Wat is er dan veel mogelijk: toen onze eigen kinderen klein waren, en er voor mij met 3 kleintjes onder de 5 jaar eigenlijk niet veel bewegingsvrijheid overbleef, genoten we zodra het maar even kon van het samen bezig zijn: de kinderen waren aan het knutselen, speelden met lego of een poppenhuis, en mama zat tussen al dat speelgoed lekker te naaien.
Als kinderen groter worden zijn er bijvoorbeeld de gezamenlijke gang naar de bibliotheek op zaterdagmorgen mogelijk. Samen naar het zwembad, een cake bakken of met papa een groot lego-schip knutselen: pure genietmomenten die kinderen hun leven lang niet vergeten. Stoeien op de keukenvloer, spelletjes doen aan tafel, een dagje dierentuin, de mogelijkheden zijn legio.
En voor pubers: samen een pizza bakken, meehelpen aan een weekje evangelisatiewerk met z`n allen, een moment van Bijbelstudie als het mogelijk is. Sportieve vaders gaan eens een dagje abseilen of duiken met hun boys. En moeders en dochters kunnen samen een hobby uitoefenen.
Wees creatief in het bedenken van rust- momenten ( koffiedrinken ) en doe er moeite voor deze te maken tot pauzes waar het hele gezin naar uitkijkt. Belangrijk is ook het gesprek. Toon interesse voor de bezigheden van uw kind. Luister naar zijn verhaal, zonder direct commentaar te geven. Leer te luisteren met een open houding; dit stimuleert kleine kinderen, maar vooral uw puber om zijn gedachten te formuleren.
Strijd is funest voor een goede sfeer. Daarom is het belangrijk om bij meningsverschillen te waken voor een heftige confrontatie. Ook daarin hebben ouders een voorbeeldfunctie. Blijf rustig, luister naar uw kind en durf duidelijk uw standpunt uiteen te zetten. Natuurlijk zijn conflicten niet te vermijden. Ze zijn ook noodzakelijk voor pubers die erop uit zijn om hun grenzen te leren kennen. Maar probeer altijd om naast uw kind te gaan staan in een conflict, dat voorkomt dat strijd de goede sfeer bederft.
Ik spreek steeds over een normale gezinssituatie, en ben me terdege bewust van het feit dat er kinderen zijn die heel veel aandacht vragen omdat zij een handicap met zich meedragen bijvoorbeeld. Ook een kind met een persoonlijkheidsstoornis zoals ADHD of PDD-NOS kan soms wel bijna het onmogelijke aan geduld en aandacht van de ouders vragen. Hier gelden dan ook andere criteria. Schroom niet om professionele hulp te vragen bij instanties zoals De Vluchtheuvel of Eleos.
De muren van het huis
Een goed fundament is onmisbaar, maar daarmee is het huis nog niet klaar! Een goede sfeer alleen is niet genoeg. Een kind moet worden “klaargestoomd”om straks als volwassene is het leven te staan. Dat brengt ons bij de muren van het huis: het leren van zelfstandigheid en verantwoordelijkheid.
In ieder gezin moet heel veel werk worden verricht. Kleren moeten worden gewassen, gestreken en opgevouwen. De bedden moeten worden opgemaakt. Er moet eten worden gekocht, klaargemaakt en opgediend. Er moet rommel worden opgeruimd, er moet worden gestofzuigd, en de badkamer moet worden schoongemaakt. De auto moet worden gewassen. In sommige gezinnen moeten er kleine mensjes worden gewassen en verzorgd. En in alle gezinnen moeten er rekeningen worden betaald, moet de eindeloze stroom post worden geopend en moeten er apparaten worden gerepareerd of vervangen. Een aantal gezinnen heeft huisdieren, die ook verzorging nodig hebben, tuinen die moeten worden bijgehouden, gras dat moet worden gemaaid. In vrijwel ieder huis moeten de ramen worden gelapt, moeten er filters worden vervangen, moeten er bladeren worden geruimd en stoepen geveegd. En in koude winters moet er ook nog eens sneeuw worden geruimd. Mensen met een eigen huis moeten die huizen schilderen en onderhouden . We hebben misschien niet meer zoveel werk te doen als 200 jaar geleden, maar er is nog ruim voldoende te doen om ons geen moment te vervelen.
Wie doet dat werk nu precies? Als het goed is, doet het gezin dit, het HELE gezin. In ieder gezin, hoe groot of klein dit ook mag zijn, is er voldoende werk te vinden voor iedereen. “Hoe meer zielen, hoe meer vreugd” luidt het oude gezegde, maar “hoe meer zielen, hoe meer werk” is gewoonlijk even waar.
Van werken is bekend dat het een fundamentele deugd is. Al in het Paradijs kreeg Adam van de Heere taken toebedeeld: hij mocht de dieren hun naam geven, en samen met Eva mochten ze de Tuin van Eden verzorgen.( Genesis 2 : 15 )”Zo nam de Heere God de mens, en zette hem in de hof van Eden om die te bouwen en die te bewaren .” Werken is dus géén straf, maar juist een heerlijke bezigheid die God ons gegeven heeft!
Het ligt dan ook voor de hand dat ieder lid van ons gezin zeker moet leren werken. Klusjes, die geschikt zijn voor kinderen van een bepaalde leeftijd, moeten aan hen worden gedelegeerd. Zo kan een kleuter zelf zijn lego of ander speelgoed opruimen. En ook al vind je het als ouder soms maar lastig, zo`n dreumes die voor je voeten loopt en zo nodig wil “helpen”, realiseer je dat zij deze dienstbaarheid slechts kunnen uitbouwen tot een levenshouding als je hen deze “training”niet ontzegd omdat je zelf veel vaardiger en sneller bent. Vanzelfsprekend moet de kinderen worden geleerd hoe ze de diverse werkzaamheden moeten uitvoeren. Nadat die training is voltooid, moet degene die het werk doet, een bepaalde mate van vrijheid krijgen om dat werk naar eigen inzicht te verrichten. We zijn tenslotte geen robots. Individuele vrijheid binnen bepaalde grenzen doet recht aan onze verschillen en biedt ruimte voor onze creativiteit.
“Als onze jongens hun kamer opruimen en schoonmaken aan het einde van de week, dan beginnen zij op een heel andere manier als ik dat gewend ben. Ze beginnen niet eerst hun rondslingerende kleding op te ruimen, maar maken daar een grote hoop van die even buiten de kamer geparkeerd wordt. Dit doen zij zo met alles wat even van zijn plaats moet omdat er gestoft, gestofzuigd of gedweild moet worden. Maar het uiteindelijke resultaat mag er zijn en als ik dan nog even binnenloop om het eindresultaat in ogenschouw te nemen, geef ik mijn stoere hulpen een omhelzing en zijn we alle drie tevreden met de schone kamer en met elkaar!”
Misschien denkt u: ja, er is werk aan de winkel en ieder gezinslid moet daar een steentje aan bijdragen; vertel me dan nu maar iets dat ik nog níét wist. Een dienstbare houding is echter veel meer dan gewoon het eigen aandeel in het werk leveren. In een gezond functioneel gezin hebben de gezinsleden het gevoel dat wanneer zij iets doen wat andere gezinsleden ten goede komt, zij echt iets héél goeds doen – misschien zelfs wel iets nobels. Mensen hebben een ingebouwde behoefte om te dienen en vinden het emotioneel zeer bevredigend om iets voor anderen te doen.
In een zeer functioneel gezin wordt deze dienstbare houding, het zich willen inspannen voor een ander, tot een van de grootste deugden in het leven gemaakt. In dit “ik – tijdperk”lijkt dit idee misschien wel wat uit de mode, maar een leven dat in dienst wordt gesteld van anderen, wordt desondanks ook door de meeste mensen buiten de kerk nog steeds beschouwd als een lichtend voorbeeld. Spreuken 11 : 25 zegt: “De zegenende ziel zal vet gemaakt worden en die bevochtigt, zal ook zelf een vroege regen worden”. Wat een heerlijk gevolg heeft dit zich inspannen voor een ander ! We zullen overvloedig met Gods zegen overgoten worden en het gezin dat met weldoen een zegen is voor anderen zal zo bevochtigd zijn alsof hij ook zelf een regen was . ( Kanttekening ) Hier kan geen vakantie of bankrekening tegenop!
Hetzelfde geldt voor ons beroep overigens. Degenen, die in welk beroep dan ook, werkelijk uitblinken, zijn precies die mensen die een oprecht verlangen hebben om iets voor anderen te doen. De beste artsen zien hun beroep vaak als een roeping om de zieken te dienen. Grote politici beschrijven zichzelf vaak als “dienaar van het land”. De beste docenten zijn diegenen die hun studenten benaderen als individuen, en die hun grootste voldoening putten uit het feit dat de studenten hun mogelijkheden en talenten zo volledig mogelijk leren benutten.
Het is niet zo moeilijk als u denkt om een opgroeiend kind een dienstbare houding mee te geven. Van baby ontwikkelt het kind zich tot een “ontdekkingsreiziger”. Vervolgens wordt dat ontdekkende kind een bouwer, en tegen de tijd dat het kind vier is, is de bouwer een helper geworden. Er wordt steeds meer opgeslagen in het geheugen van de kleine computer en veel voorkomende zinnetjes van vrijwel alle kinderen zijn: “mag ik helpen mama? Ik wil helpen pap!” Het idee van dienstbaarheid lijkt wel bijna aangeboren te zijn. Als het kind ook werkelijk mag helpen en bovendien wordt geprezen om die hulp, dan zal het tot aan de pubertijd zeker voldoening blijven vinden in het zich dienstbaar opstellen.
In de leeftijd tussen dertien en achttien jaar treden er echter ingrijpende veranderingen op. Als het kind zich inderdaad een dienstbare houding heeft eigen gemaakt, dan zal het die houding ook op heel veel manieren buiten het gezin tot uitdrukking gaan brengen. Het zal misschien op school of in de kerk, de studentenvereniging of waar dan ook behulpzaam willen zijn. Deze kinderen zijn dienende leiders. Ze zullen een groot deel van hun tijd gebruiken om anderen te helpen hun doel te verwezenlijken.
Daar staat wel tegenover dat ze thuis waarschijnlijk minder dienstbaar overkomen. Ze zullen steeds vaker weg zijn van huis en kunnen zich zelfs gaan verzetten tegen de activiteiten die zich binnen het gezin afspelen. Wij als ouders moeten dan leren om hen hierin de ruimte te geven, want de onafhankelijkheid die volwassenheid ons brengt, is vaak de voedingsbodem voor echte dienstbaarheid aan anderen. Laten wij als ouders hen hierin dus niet in de weg staan door te klagen dat ze alweer weg moeten of boos te reageren als zij met hun ( goede ) plannen komen.
Vanzelfsprekend zal dit proces met de nodige conflicten gepaard gaan omdat hun activiteiten buitenshuis hun weerstand tegen een dienstbare houding thuis zal doen toenemen. Maar confrontaties op zich zijn geen negatieve symptomen integendeel ; en de manier waarop we omgaan met conflicten geeft juist de gezondheid van ons gezinsleven aan.
In een gezond gezin worden conflicten verwacht. We erkennen namelijk dat mensen niet altijd hetzelfde denken en voelen. En zeker ouders en tieners bekijken de wereld met heel andere ogen. We zouden dus helemaal niet verbaasd moeten zijn over het feit dat zich conflicten voordoen. Gezonde gezinnen leren om te gaan met conflicten. In plaats van strijdpunten te vermijden, worden die juist openlijk besproken. Tieners moeten worden aangemoedigd hun gezichtspunten naar voren te brengen, terwijl de ouders aandachtig luisteren. De ouders moeten daarbij oprecht hun best doen om zowel de gevoelens van de tiener te begrijpen, als datgene wat hij vertelt. Natuurlijk moet de tiener ook met een gewillig oor luisteren naar wat de ouders zeggen. ( Gebeurt dit ècht in sommige gezinnen?? Ja, maar alleen in gezinnen waarin iedereen zich geborgen en veilig voelt. )
In tegenstelling met wat er tegenwoordig vaak wordt verkondigd, vinden tieners het juist prettig om een aantal beperkingen opgelegd te krijgen. Beperkingen vormen grenzen, en die grenzen bieden op hun beurt een gevoel van geborgenheid. En juist in een atmosfeer van geborgenheid kunnen tieners leren en groeien. Wanneer de tiener in de fase komt waarin hij op zoek gaat vrijheid en het erop lijkt dat hij de dienende rol binnen het gezin begint te vergeten, moeten de ouders de behoefte aan onafhankelijkheid van de tiener respecteren, terwijl ze hem er tegelijkertijd op blijven wijzen dat mensen altijd van elkaar afhankelijk zijn en dat het dienen van anderen, zowel binnen het gezin als daarbuiten, een noodzakelijk onderdeel is van het leven.
Het dak, de regels
Een goed fundament is onmisbaar, en zonder muren kan een huis niet bestaan. Maar daarmee is de bouw nog niet afgerond. Een stevig dak maakt het huis compleet. We komen nu op het terrein van de regels en grenzen. In een gezond gezin zijn de ouders actief betrokken bij het leiding geven aan hun kinderen. In het oude Griekenland werden er twee woorden gebruikt die de functie van ouders weergeven namelijk onderwijzen en trainen. Het Griekse woord voor onderwijzen is nouthesia en letterlijk vertaald betekent dat : in gedachten brengen. Volgens de oude Grieken gebeurde dit door mondelinge vermaning, dus door te onderwijzen met woorden.
In de Bijbel vinden we hetzelfde terug in Exodus 12 : vers 26 . De kinderen vragen om uitleg, en de ouders krijgen de opgave om die uitvoerig te geven:
“En het zal geschieden wanneer uw kinderen tot u zullen zeggen: wat hebt gij daar voor een dienst? Zo zult gij zeggen: Dit is de Heere een paasoffer, die voor de huizen der kinderen Israëls voorbijging in Egypte toen Hij de Egyptenaren sloeg en onze huizen bevrijdde.”Een hele uitgebreide uitleg dus die helemaal teruggaat naar de oorsprong en de geschiedenis van het volk waartoe de kleine vraagstellers behoorden.
Het Griekse woord voor trainen is paideia; dit wordt soms vertaald als opvoeding en ook wel als “ kastijding”. Training hield voor de Grieken altijd actie in en had zowel een positief als een negatief effect. Het vormende aspect zou hebben kunnen bestaan uit het knuffelen en kussen van het kind, terwijl het aspect van kastijding zou hebben kunnen bestaan uit het buiten gevaar houden van het kind door het lichamelijk tegen te houden. In beide gevallen ligt de nadruk op het ondernemen van actie. Voor de Grieken waren onderwijs en training de beide wielen aan de wagen die de opvoeding in rechte sporen moest leiden.
In de Spreuken van Salomo vinden we deze beide aspecten in het eerste hoofdstuk; Spreuken 1. Daar zegt Salomo dat het de bedoeling van zijn onderwijs is om ” wijsheid en tucht te weten, om te verstaan redenen des verstands, om aan te nemen onderwijs van goed verstand, gerechtigheid en recht en billijkheden.” En daar bedoelt Salomo mee dat er door middel van deze beide aspecten een grondige kennis moet komen van Goddelijke en menselijke zaken om wijs, verstandig, voorzichtig, maar ook vastberaden en doortastend te worden in alles wat zijn “zoon”, (dat is : degene die zijn spreuken ter harte neemt ) behoort te doen en te laten in zijn leven. ( zie de Kanttekeningen )
In onze moderne Westerse wereld krijg je soms het gevoel dat ouders zich op één van de genoemde aspecten onderwijs en training richten. Het ene aspect krijgt dan alle aandacht en het andere aspect wordt verwaarloosd. Er zijn ouders die zeer veel waarde hechten aan het ONDERWIJZEN – vermaning door woorden. Het hoofdthema in hun ouderlijke zorg is: “laten we er eens over praten”.
Voor sommige ouders betekent “praten” het voeren van een eenzijdige conversatie, waarbij ze hun kind de les lezen. Andere ouders benadrukken het belang van een dialoog, omdat ze op die manier de gedachten van het kind leren kennen. Dat begint dan al op zeer jonge leeftijd. De ouders geven graag redenen en willen de “waarom- vragen”van hun kinderen beantwoorden. Ze gaan uit van de gedachte dat kinderen veel eerder geneigd zullen zijn iets te doen of te laten op verzoek van hun ouders als zij begrijpen waarom het zo moet. Voor sommige ouders is de reden dat zij zich zo sterk op het mondelinge aspect van de opvoeding richten : hun herinnering aan de lichamelijk strenge straffen die zij zich van hun eigen ouders kregen als zij zich misdroegen.
Het nadeel van deze manier van opvoeden is echter, dat wanneer kinderen niet reageren op kalme woorden en redelijkheid, de ouders vaak eindigen met gillen en schreeuwen en het verbaal bedreigen van hun kinderen om op die manier gehoorzaamheid af te dwingen. De kinderen zullen daar dan op dezelfde manier op reageren en het gevolg is dat in er in huis een oorlog door middel van woorden losbarst. De winnaar is degene die het hardst en langst schreeuwt.
Een andere groep ouders legt juist sterk de nadruk op het handelen en praat bijna nergens over. Zij gaan uit van de gedachte: ‘eerst handelen; het praten komt later”. Voor veel van die ouders komt dat later nooit. Wanneer het kind zich misdraagt, sjorren ze hem aan zijn schouders omhoog, kloppen het stof eens stevig uit zijn broekje en zetten hem vervolgens terug in het boodschappenkarretje van de supermarkt. Hun opvoedingsmotto is: geen woorden, maar daden.” Als het kind niet gedisciplineerd wordt opgevoed dan is het straks niet meer te hanteren. Het gevaar is aanwezig dat deze houding doorslaat, want omdat het kind niet positief reageert op deze acties, treden ze de volgende keer nog strenger op, en tenslotte gaan ze dingen doen die ze nooit van zichzelf hadden verwacht.
Salomo heeft deze les al eeuwen geleden geleerd. Zijn wijze raad inzake de opvoeding luidt: “Hoor raad en ontvang tucht, opdat gij in uw laatste wijs zijt”. ( Spreuken 19 : 20)
En ook de oude Grieken zouden zich buitengewoon verwonderd hebben over deze tweedeling van het onderwijzen d.m.v . woorden en het trainen d.m.v . daden. Probeer maar eens om een tweewielige wagen aan één wiel te trekken, terwijl de andere as in de modder vastzit- dat is wat volgens de Grieken een kind nooit bij de eindstreep zou brengen, maar juist enorme frustraties zou veroorzaken. En dat is nu precies wat er in heel veel gezinnen gebeurt. Er zijn nog nooit zoveel kinderen mishandeld als tegenwoordig en schreeuwende wedstrijden tussen ouders en kinderen zijn bijna de orde van de dag geworden.
Voeg bij deze tweedeling van onderwijzen en trainen nog het feit dat in veel gevallen de ene ouder de weg van het onderwijzen kiest en de andere de weg van het trainen- en de verwarring is compleet. Het kind weet niet meer wat er nu precies van hem verwacht wordt en de ouders hebben ook nog eens een conflict over wie van hen er nu gelijk heeft. Zodoende raakt het kind zijn gevoel van geborgenheid kwijt en gaat het de ouders tegen elkaar uitspelen om zijn zin te krijgen. Op die manier is het hele gezin de verliezer.
In een gezond gezin brengen de ouders de balans aan in het onderwijzen en het trainen. Ze beschouwen het als twee methodes die elkaar aanvullen. Vanzelfsprekend is het dan zaak dat ouders zich bewust zijn van de manier waarop zij het ouderschap uitoefenen, dat ze de sterke en zwakke punten van elkaar kennen, en proberen een middenweg te vinden die het juiste evenwicht tussen onderwijzen en trainen benadrukt. Wanneer deze balans eenmaal is bereikt dan zullen de ouders veel minder snel geneigd zijn te vervallen in uitersten zoals gillen, schreeuwen en verbaal bedreigen aan de ene kant, of lichamelijk geweld aan de andere kant. Op deze manier is het veel waarschijnlijker dat zij hun doel zullen bereiken om het kind te helpen zich te ontwikkelen tot een emotioneel gezonde volwassene.
De olie van de liefde
Als onderwijs en training de beide wielen aan de wagen van het ouderschap zijn, dan is LIEFDE DE OLIE DIE DE WIELEN SOEPEL LAAT RIJDEN.
Geen enkele manier van onderwijs en training zal succesvol zijn als het kind zich niet geliefd weet door de ouders. Het is daarentegen heel goed mogelijk dat een kind dat zich geliefd weet, zelfs ondanks gebrekkige pogingen tot onderwijs en training toch een goed aangepaste volwassene wordt.
De Heere Jezus laat ons in de Evangeliën de vijf manieren om liefde te tonen zien. Met deze prachtige voorbeelden wil ik afsluiten. Hij toonde liefde door middel van woorden, daden, tijd, geschenken, en aanraking.
- Woorden
Hij sprak bemoedigende woorden tot Zijn discipelen door te zeggen: Ik heb u vrienden genoemd…. ( Johannes 15 : 15) en : Gij hebt Mij niet uitverkoren, maar Ik heb u uitverkoren ( 15 : 16 )
- Daden
Hij diende hen met praktische daden door hun voeten te wassen toen niemand bereid was om dit slavenwerk te doen.
( Johannes 13: 3- 5: Jezus, wetende dat de Vader Hem alle dingen in de handen gegeven had, en dat Hij van God uitgegaan was en tot God heenging, stond op van het Avondmaal en legde Zijn klederen af, en nemende een linnen doek, omgordde zichzelven. Daarna goot Hij water in het bekken en begon de voeten van de discipelen te wassen, en af te drogen met de linnen doek, waarmee Hij omgord was. )
- Tijd
Hij bracht tijd met hen door, en nam hen mee naar een rustige plaats, weg van de menigte.
( Lukas 9: 10: En Hij nam hen mede en vertrok alleen in een woeste plaats der stad, genaamd Betsaïda ./ Lukas 9 : 18: En het geschiedde als Hij alleen was, biddende, dat de discipelen met Hem waren.)
- Geschenken
Hij gaf hen gaven, bovenal: de Gave van de Heilige Geest.
( Johannes 17 : 2: Gelijkerwijs Gij Hem macht gegeven hebt over alle vlees, opdat al wat Gij Hem gegeven heeft, Hij hun het eeuwig leven GEVE / 17 : 6 Ik heb Uw Naam geopenbaard den mensen, die Gij Mij uit de wereld gegeven hebt. / 17 : 8 Want de woorden die Gij Mij gegeven hebt, heb Ik hun GEGEVEN / 17 : 14 Ik heb hun Uw Woord GEGEVEN, op dat zij Mijn blijdschap vervuld mogen hebben in zichzelven/ 17 : 22 Ik heb hun de heerlijkheid GEGEVEN , die Gij , die Gij Mij gegeven hebt / 17: 26 Ik heb hun Uw Naam bekend gemaakt ..opdat de liefde, waarmede Gij Mij liefgehad hebt, in hen zij, en Ik in hen.
Over de HEILIGE GEEST( Johannes 16 : 7 ) indien ik heenga, zo zal IK Hem tot u zenden.
- Aanraking
Hij toonde velen Zijn liefde door aanraking, nam de kinderen in Zijn armen, legde zijn hand op de melaatse en stond een lichtzinnige vrouw toe Zijn voeten met haar haren af te drogen.
Markus 7 : 33: over de doofstomme: “stak Hij Zijn vingers in zijn oren, en raakte Hij zijn tong aan.”
Markus 8 : 23: de blinde te Behsaïda: “legde de handen op hem”.
Markus 9 : 27: de maanzieke knaap: “En Jezus, hem bij de hand grijpende, richtte hem op.”
Markus 10 : 16: de kinderen: hij omving hen met Zijn armen, en de handen op hen gelegd hebbende, zegende Hij hen.
Ten slotte
Tijdens het laatste avondmaal zei de Heere Jezus tegen Zijn discipelen: Dit is Mijn gebod, dat gij elkander liefhebt, gelijkerwijs Ik u liefgehad heb.
Wij moeten deze dienst in de eerste plaats aan elkaar als man en vrouw, maar tegelijkertijd als ouderpaar ook aan onze kinderen vervullen en hun onze liefde zodanig laten zien dat ze zeker weten dat wij om hen geven en dat ze bijzonder voor ons zijn.
Aan het einde van deze lezing nog het volgende: wij allen hebben onze kinderen gekregen uit Gods handen. Een zegen! Maar ook een geweldige verantwoordelijkheid. De Heere bouwt Zijn koninkrijk door middel van het Christelijk gezin. Daarom is het dan ook zo belangrijk dat er rust, liefde en veiligheid is binnen het gezin.
Vandaar dat wij dan ook kunnen stellen dat het werken aan een stabiele opvoedingssituatie een geestelijke bezigheid is! Gebed voor onze babies, peuters, kleuters, jongens en meisjes, pubers en jong-volwassenen. Een leven dicht bij de Heere heeft zijn uitwerking in je handelen, ook in de opvoeding.
Komen jullie er niet uit? Schroom niet om professionele hulp in te roepen. Maar neem vooral dit advies van de Hemelse Vader ter harte: indien iemand van u wijsheid ontbreekt , dat Hij ze van God begere, Die een iegelijk mildelijk geeft en niet verwijt, en zij zal hem gegeven worden”( Jacobus 1 : 5 )
Bronnen: de Bijbel, de basis van een gezond gezin – Gary Chapman / opvoedingsartikelen / eigen ervaring