Praag – de oude stad aan de rivier de Moldau – wordt de stad van torens en klokken genoemd. De tonen van de ontelbare klokken zijn al eeuwenlang een herinnering aan de voorbijgaande tijd. In het hart van de stad, in de schaduw van kerken en kapellen, lijkt het alsof de klokken stil zijn blijven staan. Op deze plek stond het joodse getto, en de mensen die er woonden, luidden geen klokken. Hun tempel in Jeruzalem werd verwoest door de Romeinen. Ze verdreven de joden uit hun thuisland en maakten hen dakloze vluchtelingen. Alleen het geloof in hun Schepper, en eeuwenoude herinneringen vergezelden Abrahams nakomelingen op hun pelgrimstochten die hen over de hele wereld verdeelden. Toen de joden in ballingschap waren, vormden ze met hun gewoonten en gebruiken een onzichtbare tempel. Een heiligdom dat geen enkel leger kon verwoesten. Er bestaan allerlei legendes die de komst van de joden naar de stad Praag aan de Moldau beschrijven. Het eerste op schrift bestaande verhaal over de komst van de joden naar Praag dateert uit 903.
Al in de tiende eeuw vestigden zich dus joden in Praag. Eeuwen later zouden ze te lijden krijgen onder pogroms en te maken krijgen met felle discriminatie. Ze zouden worden ingesloten door hoge muren, en in dat getto – Josefov – moeten leven. Volgens het canoniek recht kwamen ze door een Lateraans besluit van een concilie in een permanent ondergeschikte positie terecht. Ze mochten niet meer tussen andere bewoners wonen, maar er werd een afgesloten wijk voor hen gereserveerd die vanaf de 16e eeuw het getto werd genoemd. Het voor christenen verboden lenen op krediet was lange tijd het enige beroep dat de joden uit mochten oefenen. Ze mochten geen land bezitten. Handels – en commerciële activiteiten bleven beperkt tot de grenzen van het getto. Hoewel geldleningen verstrekken hun beroep was en joden hierom door iedereen gevraagd werden, werden ze vanwege de rente die ze hieven, en om hun geloof veracht. Als geldschieters en een door God verworpen volk moesten ze speciale joodse tekens dragen. En ze moesten vooral betalen. De zogenoemde joodse betalingen golden voor alle bescherming en voor allerlei denkbare belastingen. Ze betaalden voor alles wat mogelijk en onmogelijk was. Niet alleen aan de koning, ook aan het lands en stadsbestuur. Maar de joden moesten ook hun families ondersteunen en hun eigen maatschappelijke lasten dragen. Ze leefden in constante onzekerheid en de angst van wat de volgende dag hen zou brengen, verliet hen nooit. ‘
Het waren de Talmud en de joodse geschriften die altijd een bron van troost en kracht bleven voor de joden. De joodse gemeenschap maakte een bloeitijd mee toen Mordechai Maisel nieuwe bouwprojecten in het getto organiseerde en financierde. Toen Josef II beperkingen die de Joden opgelegd kregen afschafte, werd het Joodse getto als dank naar hem vernoemd. In 1848 kregen Joden dezelfde rechten als andere burgers binnen het rijk van Bohemen. Toen verlieten veel Joden het getto. Toch bleef er een antisemitische dreiging heersen. Tijdens WOII mochten de Joden het getto opnieuw niet uit, en werden ze uiteindelijk alle 55.000 afgevoerd naar de vreselijke dodenkampen waar ze bijna volledig omkwamen.
De Joodse wijk van Praag ademt nog steeds een bijzondere sfeer. Alleen de synagogen en begraafplaatsen zijn er nog. Ze herinneren aan een tijd van kennis en beschaving, van geloof, traditie en familiezin. Het is onbeschrijflijk erg wat er met de joden is gebeurd. Wie een dag door de joodse wijk van Praag rondzwerft kan het verschrikkelijke van de jodenvervolgingen nog steeds niet bevatten. Hoewel de synagogen mooi zijn, en het zilver prachtig, blijf je rondlopen met een uiterst terneergeslagen gevoel. Hier in deze prachtige stad is de Shoah nog uiterst levend en actueel.
4 mei 2023 waren Frans en ik in Praag, en beleefden we de dodenherdenking in Nederland mee, met het besef dat het overal ter wereld even verschrikkelijk is geweest, en er nog steeds geen woorden zijn om dit onrecht te beschrijven.
(1) ISRAEL’S National Anthem – HATIKVAH with English and Hebrew lyrics ( Longer version ) – YouTube