Spreuken 4 : 20 – 27

Mijn zoon heb aandacht voor mijn woorden, geef aan mijn uitspraken gehoor. Houdt ze steeds voor ogen, bewaar ze in het diepst van je hart. Ze zijn het leven voor wie ze aanvaarden en sterken heel het lichaam als een medicijn. Van alles waarover je waakt, waak vooral over je hart. Het is de bron van je leven. Neem nooit leugens in de mond, laat geen bedrog over je lippen komen. Je moet elk mens recht in de ogen kunnen zien, en nooit je ogen hoeven neerslaan. Effen de weg waarover je gaat dan loop je met vaste tred. Wijk niet af naar rechts, wijk niet af naar links, wijk alleen voor het kwaad. Spreuken 4 : 20 – 27 

Het boek Spreuken maakt deel uit van de wijsheidsliteratuur, die ook wel de wijsheidsgeschriften genoemd worden. Hiermee worden een aantal didactische geschriften aangeduid met als kenmerk een heel eigen benadering van de realiteit van het dagelijks leven. Het zijn op de praktische levenservaring gebaseerde lessen voor het menselijk gedrag. Je zou kunnen zeggen dat de wijsheid de levenskunst is die van toepassing is op de verschillende situaties in ons bestaan. 

De wijsheid bestaat in de eerste plaats uit volkswijsheid. Het Spreukenboek bestaat waarschijnlijk voor een belangrijk deel uit een verzameling populaire gezegden. Het onderwijs in de wijsheid vond allereerst plaats binnen het gezin. Het boek Spreuken drukt ons steeds op het hart om aan de opvoeding van onze ouders vast te houden. Let wel, het gaat om de goede opvoeding, van Godvrezende ouders. ( 1 : 8 / 4 : 4 / 6 : 20 / 13 : 1 / 15 : 5 ) 

Tegelijkertijd waren er in Israël en bij de omringende volken geleerden die ‘ wijzen ‘ genoemd werden. Deze wijzen waren nauw verbonden met koninklijke kringen. De wijsheid behelsde voor hen in de eerste plaats de kunst van de politiek, de kunst om het volk te besturen. Hiervoor stond de wijsheid van Salomo model. Salomo de koning die in het Oude Testament als de wijze bij uitstek beschreven wordt. Een groot deel van de wijsheidsteksten wordt aan hem toegeschreven. Israëlitische wijzen hebben vanaf de tijd van Salomo en in de daaropvolgende eeuwen een wijsheidstraditie verzameld en opgebouwd die in scholen werd onderwezen en waarvan een deel op schrift is gesteld. Het boek Spreuken getuigt van een actieve redactie van deze wijsheidstraditie, onder meer vanwege het feit dat het is opgebouwd uit meerdere verzamelingen. 

Spreuken vier is een wijs advies van zowel een grootvader als een vader met als onderwerp : laat je beschermen door de wijsheid. Het is duidelijk wijsheid die ontstaan is uit persoonlijke ervaring. De onderwijzende vader richt zich in dit Bijbelgedeelte tot de zonen ( in het meervoud dus ) en vraagt hen om naar hem te luisteren. ( vs 1 – 4 ). Hij vraagt de jongens om opmerkzaam te zijn, en zodoende inzicht te verwerven. Daar heeft de vader goede redenen voor: het betreft kennis die van grote waarde is. 

De vader gaat terug in zijn eigen ervaringen en vertelt over de situatie uit zijn jeugd. Hiermee maakt de vader duidelijk dat hij zijn eerste Godsdienstige onderwijs binnen de veilige grenzen van het gezin ontvangen heeft. De vader van deze vader, was dus ook iemand die de Heere vreesde. 

De grootvader van de jongens gaf eveneens blijk van grote wijsheid. Nu moeten de kleinzonen deze wijsheden – die al generaties lang bewaard bleven – op hun beurt hoogachten en bewaren. ( vs 4 – 9 ) 

De aansporing van de vader en de grootvader worden vergezeld van grote en dierbare beloften. Wie de wijsheid nastreeft zal daar groot voordeel uit putten. 

De opdracht om wijsheid te verwerven wordt nu verder uitgewerkt. Daarover valt nog veel meer te zeggen, maar het tekstgedeelte gaat over de toepassing van de wijsheden die de kleinzonen te horen kregen. De toepassing legt de nadruk op de juiste weg, het juiste pad. Het wandelen op die weg verschaft wijsheid en inzicht. Maar het leerdicht wijst ook op het gevaar van het afwijken van de juiste weg. Het lijkt erop dat de rechte weg zomaar doorkruist kan worden door het pad dat boosdoeners bewandelen. Die weg leidt naar de dood, en naar het verderf. Onwillekeurig denk je bij deze woorden aan de christenreis van Bunyan, die op de weg naar de hemelstad diverse mensen tegenkwam, die als karakters beschreven worden.

Bijzonder is het om te lezen dat de dichter hier verschillende aspecten van het menselijk lichaam noemt: ogen, hart, lichaam, mond, lippen en voeten. Terwijl oor, oog en hart receptief zijn, zijn mond en lippen reactief, uitvoerend. De mond spreekt en de voeten gaan. 

De vader maakt de zonen dus attent op het feit dat ze eerst opmerkzaam moeten luisteren naar de woorden die de vader spreekt, daarna moeten de mond en voeten van de zonen de juiste uitvoering van het gehoorde in de praktijk brengen. Het is maar al te duidelijk: de zonen mogen de woorden van de vader niet vergeten, ze moeten ze in hun hart bewaren. Zoals de Tien Geboden in de ark en in het Heilige werden bewaard, moeten de woorden van de vader en grootvader in het hart van de zonen bewaard blijven. Het innerlijk van de zonen – dat nog ongevormd was – moet zich vormen naar de woorden en geboden van de vader en grootvader. De woorden zijn leven, geven leven, en gezondheid. De Bijbel vat dit letterlijk op, zoals je dat ook vinden kunt in Spreuken 14 : 30 / 15 : 4. Maar we mogen niet uitsluiten dat Salomo hier duidt op de afwezigheid van ziekten, of het herstel ervan. 

Hoe moeten mensen deze laatste woorden interpreteren wanneer ze lijden aan een ziekte? Dat is een vraag die het waard is om diepzinnig overdacht te worden. Na de zondeval is er niets meer volmaakt, ook onze gezondheid heeft te lijden aan allerlei ziekten en kwalen. Bij het ouder worden vermenigvuldigen die zich vaak. Toch kunnen we er niet omheen dat er allerlei welvaartsziekten zijn, te danken aan een ongezonde levensstijl. Te denken valt aan hart – en vaatziekten. De jonge zonen van de vader hebben hier nog geen last van, en zullen ze kunnen omzeilen door een gezonde leefstijl. Boven dit alles blijven de woorden staan van de dichter: God kent de menselijke ziekten, en wil die liefdevol genezen. ( Psalm 103 ) Niet altijd in dit leven, maar mensen die de Heere dienen en liefhebben zullen voor eeuwig thuiskomen in de hemel, waar geen inwoner meer zal zeggen: ” ik ben ziek. ” ( Jesaja 33 : 24 )