De joodse begraafplaats in het toenmalige getto was in Praag niet de oudste. Betrouwbare berichten over deze begraafplaats stammen pas uit het begin van de 15e eeuw. Toch behoort het bijzondere kerkhof tot de oudst bewaard gebleven begraafplaatsen van Europa. Tegelijktijd is het één van de oudste begraafplaatsen van het oude continent. In het Hebreeuws wordt een begraafplaats: ‘Huis der levenden’ genoemd. Dood is voor de Joden de poort naar het leven in de toekomstige wereld. Maar het is ook het moment waarop de overledene voor de tweede keer in het aardse leven komt, door de herinnering die hij achterlaat. Ze worden ook wel: ‘ voltooide daden ‘ genoemd. De oudste joodse begraafplaats was van 1437 tot 1787 in gebruik. Bijna 350 jaar dus. In de loop van de eeuwen werd de begraafplaats enkele keren uitgebreid en uiteindelijk ook kleiner gemaakt toen het getto aan het einde van de 19e, en aan het begin van de 20ste eeuw verdween.
Maar de begraafplaats was nooit groot genoeg. De joodse traditie verbiedt het om de laatste rustplaats van gestorvenen te verstoren. Maar omdat er in Praag geen plaats genoeg was om alle overledenen te kunnen begraven, werd er in lagen begraven. Op de oude graven werd grond gestort, en in de ontstane grafheuvel werden vervolgens weer nieuwe overledenen begraven. Alleen de grafstenen op de top vermelden het aantal begraven mensen. Zo zijn er op de begraafplaats meerdere grafheuvels te zien die misschien wel tien lagen doden bevatten. Het aantal grafstenen op de Oude Joodse begraafplaats wordt op wel 12.000 geschat, maar het aantal begraven lichamen schijnt vele tienduizenden aantallen hoger te zijn.
Terwijl we langs de graven lopen zien we de geschiedenis van de begraven Joden passeren. Je hoeft geen kenner van de Hebreeuwse taal te zijn om er iets van te kunnen begrijpen. De leeftijd van de grafstenen kan ongeveer worden geschat naar aanleiding van de vorm ervan. De rechthoekige zandstenen platen die door de eeuwen heen zwart geworden zijn hebben een verhoogde rand en daarin liggen de letters. Dat is typisch iets voor graven uit de 15e en 16e eeuw. Vanaf het einde van de 16e eeuw verschenen er ook marmeren zerken met late renaissancistische versier elementen erop. De opschriften zijn meestal in reliëf. In de 17e eeuw kwamen er weer nieuwe soort zerken. Een afgeschoten tumba die een beetje op een tent lijkt, en vooral vaak in Praag te zien is. Alle grafstenen zijn ook architectonisch opgedeeld. Je ziet barokke en rococo motieven in de versieringen. Het is hier een en al symboliek, echt je aandacht waard. Een passage uit de Talmud heeft het over een viertal kronen. De kroon van de Tora, de kroon van het priesterschap, de kroon van het koningschap, en de kroon van de goede naam. Deze laatste kroon overtreft alles. De kronen op de grafstenen hebben dezelfde betekenis. Een tros druiven is een teken van overvloed, maar ook van vruchtbaarheid. Twee zegenende handen betekenen dat de begraven persoon een afstammeling van het priestergeslacht Cohen is. Een kan en schaal werd op graven van afstammelingen van de stam van Levi afgebeeld. Hun voorouders waren dienaren van de Heer in de tempel in Jeruzalem. Opmerkelijk zijn de dierenmotieven. Ze komen uit een gedeelte van de Talmud en zijn bedoeld om de nabestaanden van de doden bij hun bezoek aan het graf van hun dierbare aan te moedigen om goede daden te verrichten, en een goed karakter te ontwikkelen.
Mismoedig als een luipaard, licht op de vleugel als een adelaar, snel als de gazelle, en zo sterk als de leeuw in het doen van de wil van onze Vader in de hemel bijvoorbeeld. Dierensymbolen kunnen dus de vroomheid van de overledene weergeven, maar misschien ook wel zijn naam. Een leeuw, de Duitse achternaam Löwe, een hert – Hirsch, een vos – Fuchs, vogel – Vögel, enz. Deze dierensymbolen verwijzen ook naar Hebreeuwse namen. Zo verwijst een duif naar de naam Jona.
Heel sprekend zijn ook de symbolen voor beroepen. Als je op een grafsteen een schaar ziet afgebeeld, kun je er zeker van zijn dat er een kleermaker begraven ligt. Een pincet duidt het graf van een arts aan. Een vijzel met stamper dat van een apotheker. Een boek het graf van een drukker, of gebedsvoordrager in de synagoge. Een viool is het graf van een musicus. Een ganzenveer dat van een schrijver. En een harp dat van een maker van muziekinstrumenten. Opschriften op de stenen verschillen. Hoewel ook hier bepaalde regels golden. Na de naam en datum van overlijden of van de begrafenis – die gerekend werd vanaf het begin van de wereld, vanaf de schepping, kun je iets lezen over het karakter en de eigenschappen van de overledenen. In de tekst op de grafsteen wordt vaak uit de Bijbel geciteerd. Dit alles legt de nadruk op de waarden die door de Joodse bevolking bijzonder hoog gewaardeerd werden. Oprechtheid, nederigheid, eerlijkheid, rechtvaardigheid, bescheidenheid, geleerdheid. Bij mannen wordt bovendien de vroomheid benadrukt. Bij vrouwen liefdadigheid. TCHV aan het eind van de tekst hebben alle graven met elkaar gemeen. Dat zijn de beginletters uit het eerste boek van Samuel. “ Moge zijn ziel geborgen zijn in de buidel des levens bij God “ betekenen ze.
We lopen langs de paden en zien overal gebedsstenen en kleine gebedsbriefjes liggen. Belangrijke rabbi`s liggen hier begraven, maar ook het graf van Kafka vind je hier.
Allerlei belangrijke rabbijnen en vertegenwoordigers van wereldse kennis liggen op het kerkhof begraven en zijn stille getuigen van een rijk verleden.. De Oude Joodse begraafplaats is een groot stenen boek van lotgevallen van de grootste Joodse gemeente van Bohemen en Moravië. Langzamerhand wordt het tijd om dit buitengewone boek te sluiten. We lopen de begraafplaats af terwijl de gids citeert: ‘ De gedachtenis der rechtvaardigen zal tot zegen zijn. ‘
(1) Wir setzen uns mit Tränen nieder – Matthäus-Passion | USKO o.l.v. Stijn Berkouwer – YouTube