Inleiding op het boek Richteren

Het boek Richteren is een belangrijk deel van het grote fresco dat de geschiedenis van Israël weergeeft, vanaf de verovering van Kanaän tot de Babylonische ballingschap. In de Hebreeuwse Bijbel is dit het eerste deel van de Profeten. De Hebreeuwse betekenis van het woord kan naast ‘rechter’ ook ‘aanvoerder’ of ‘leider’ betekenen. 

Volgens een oude Joodse traditie is de profeet Samuel de auteur van het boek. Toch maken sommige teksten het plausibeler om een anonieme auteur te veronderstellen. Sommige conservatieve geleerden denken dat het gaat om een andere auteur die het boek schreef aan het begin van het bewind van David, vóór de inname van Jeruzalem. ( zie 1 : 21 ). Hij heeft geen gebruik kunnen maken van de koninklijke archieven die vanaf de regering van koning David werden bijgehouden. Maar de auteur heeft wel kunnen putten uit mondelinge overleveringen en schriftelijke verhalen. Veel mensen konden in die tijd toch al schrijven. ( zie 8 : 14 ) Die bronnen heeft hij in een bepaalde vorm gegoten. Hij heeft ze geïnterpreteerd in het licht van de wet, en heeft zo een boek samengesteld. Waarschijnlijk was het boek niet direct volledig, maar zijn er nog vele redacties geweest die elkaar opgevolgd hebben. Uiteindelijk heeft het boek zijn plaats gekregen in het grotere geheel waarin het nu staat, tussen Jozua en de boeken Samuël. 

Het boek Richteren is op een bijzondere manier opgebouwd. De delen staan in spiegelbeeld tegenover elkaar. Het boek bestaat uit een middendeel dat voorafgegaan werd door twee prologen ( 1 :1 – 2 : 5 en 2 : 6 – 3: 5 ) en gevolgd werden door twee epilogen. ( 17 – 18 en 19 – 21 ) 

In de eerste proloog beschreef Samuel de situatie waarin het verhaal van de rechters zich af ging spelen. Daarna worden de veroveringen na de dood van Jozua beschreven, en wordt er een balans opgemaakt. Jozua had de eerste fase van de verovering voltooid met de vestiging van iedere stam in een eigen gebied. Maar de inname van het land was nog niet voltooid, want iedere stam restte nog de plicht om de Kanaänieten te verdrijven en bezit te nemen van het hele gebied dat hun toegewezen was. De stammen waren daar maar gedeeltelijk in geslaagd, sommige zelfs helemaal niet. Deze mislukking wordt toegeschreven aan de ontrouw van de Israëlieten. ( 2 : 1 – 5 ) De consequentie van dit gebrek aan geloof en van het feit dat de Kanaänieten niet verdreven waren zou bijzonder ernstig zijn. 

Het grootste deel van het boek Richteren doet verslag van de geschiedenis van de richters. Eerst wordt er een algemeen beeld geschetst van deze sombere periode. De ontrouw van de Israëlieten – die nu bekeken werd vanuit een godsdienstig aspect – was niet zomaar een voorbijgaand verschijnsel. Het was helaas juist een blijvend kenmerk van het gedrag van het volk van God. De Israëlieten verwijderden zich steeds verder van de Heere. Ze volgden daarbij een cyclisch proces ( 2 : 11 – 19 ) dat in de verhaallijn van het boek steeds terugkeert. Je ziet daarbij het volgende: in een refrein wordt verteld dat de Israëlieten van alles doen wat de Heere als slecht beschouwt. (2 : 11 / 3 : 7, 12 / 4 : 1 / 6 ; 2/ 10 ; 6 / 13 : 1 )

De Heere levert hen steeds opnieuw uit aan vijanden die hen bloedig onderdrukken. In de wanhopige toestand die daarop volgt, smeken de Israëlieten tot hun God, Die geeft hen vervolgens telkens weer een bevrijder die hen van hun vijanden verlost en hun een zekere tijd rust bezorgt. Helaas sleet het berouw van het volk steeds weer weg, De gevolgen waren ernstig, want het verbond dat op de Sinaï gesloten was kwam door hun gedrag op het spel te staan, en daardoor ook het bezit van het beloofde land. 

Toen het volk Israël van God het land Kanaän ontving, kreeg het de opdracht om een einde te maken aan de aanstootgevende godsdienst die de inwoners van het land beleden en in praktijk brachten. Er moest een theocratie gevestigd worden, een regiem dat het koningschap van de Heere erkende. Het absolute gezag van de heilige wet van God werd meteen na de verovering van het land uitgeroepen. ( zie Jozua 8 : 30 – 35 ) 

Maar Israël verwaarloosde vanaf het begin de taak die hen was toevertrouwd. De wet van God werd meer en meer vergeten, en Zijn grote daden ook. Maar de Heere vergat Zijn volk niet. Engelen en profeten stelden deze ontrouw voortdurend aan de kaak. ( 2 : 1 – 5 / 6 : 7 – 10 / 10 : 6 – 16 ) 

Het feit dat het beloofde land nog niet volledig veroverd was, was net zoals de ellende die de Israëlieten ondergingen aan die ontrouw te wijten. Het ging helemaal verkeerd. In plaats van de afgodendienst uit Kanaän uit te bannen, namen de Israëlieten die over ( 3 : : 6 ) Dit verdrietige feit leidde tot verval van zedelijke waarden. 

Helaas werd gedurende het verloop van de geschiedenis de hele situatie geleidelijk aan slechter. Dat blijkt zelfs uit het karakter en het leven van de rechters zelf. Hun geloof werd steeds minder zichtbaar, en hun optreden meer aanvechtbaar. Waar het optreden van de eerste richter Othniël nog aan het ideaalbeeld van de bevrijder beantwoordde, ( 1 : 13 / 3 : 7 – 11) liet de laatste richter Simson zich door zijn hartstochten leiden, en vervulde hij zijn missie nog slechts onder uiterst betreurenswaardige omstandigheden ( Richteren 13 – 16 ) 

De eerste bevrijders brachten hun landgenoten vrede ( 3 : 11 / 5 : 31 / 8 : 28 ) , maar de laatsten boekten niet langer dergelijke successen. 

Wanneer je deze feiten in ogenschouw neemt, moet je concluderen dat de bezetting een welverdiende straf was. Maar de Heere toonde in deze situaties voortdurend Zijn geduld en Zijn genade. Hij vergaf Zijn volk en bevrijdde het. Hij liet twaalf rechters opstaan, en maakte ondanks hun gebreken gebruik van hen. Hij stelde ze ondanks alles in staat om hun taak te voltooien door Zijn Geest te geven. 

Het werk van de Geest wordt door Samuël vaak genoemd om er de nadruk op te leggen dat het de Heere was die Israël keer op keer bevrijdde. ( 3 : 10 / 6 : 34 / 11 : 29 / 13 : 25 / 14 : 6, 19 / 15 : 14 ) 

Het geduld van de Heere openbaarde zich in het bijzonder wanneer zeden en religie van het volk steeds meer achteruit gingen. Hoewel de Heere verklaarde dat Hij hen niet meer te hulp zou komen, gaf Hij tenslotte toch weer toe. ( 10 : 13 ) 

Israël dankte zijn overleven als volk uitsluitend aan de genade van God. Die genade stelde het voortbestaan van Gods volk veilig, soms op het nippertje. ( Richteren 20 – 21 ) 

Je leest soms met afschuw de verhalen waarmee de auteur het geestelijk falen van Israël beschrijft. ( Richteren 19 ) Het is heel knap van de schrijver dat hij voor het maken van het geschrift gebruik maakte van literaire technieken. Hij kleurde elk verhaal in door de feiten zodanig te presenteren dat ze impliciet naar het verleden verwezen. De roeping van Gideon bijvoorbeeld, ( Richt 6 ) liep parallel met die van Mozes ( Exodus 3 – 4 ). De zaak van Gibea ( Richt. 19 ) herinnerde aan het gedrag van Sodom ( Gen. 19 ). Ook op andere plaatsen legde de schrijver een koppeling tussen verschillende perioden uit de geschiedenis van Israël. De verschijning van de engel aan Gideon en aan de ouders van Simson is hier een voorbeeld van, net als het bedrag dat aan Delila werd gegeven ( 16 : 5 ) en dat van de moeder van Micha was gestolen. ( 17 : 2 ) 

Sommige Richteren – Gideon, Jefta, Simson en Barak worden in het Nieuwe Testament genoemd bij de geloofshelden. ( Hebr. 11 : 32, 34 ) Zij grepen op beslissende momenten in de geschiedenis in. Zij voorkwamen daarmee dat Gods volk schipbreuk zou lijden waardoor de verwezenlijking van Gods plan onmogelijk zou worden. 

Door het volk van God van zijn vijanden te bevrijden hebben de richters – vaak ondanks zichzelf – een rol gespeeld die vergeleken kan worden met die van onze Heere Jezus Christus. In dit opzicht waren ze voorlopers van de Redder. 

Toch heeft de Heere Jezus hen ver overtroffen. Niet alleen door de omvang en de beslissende aard van de overwinning die Hij op de vijanden van Gods volk heeft behaald, maar ook door Zijn leven van volmaakte gehoorzaamheid aan God.