Exodus – inleiding ( 1 )

De Hebreeuwse naam voor het tweede boek van de Pentateuch is shemot ( namen ). De naam die het boek in de oude Griekse vertaling kreeg, en die nog steeds gebruikt wordt, verwijst naar de uittocht van het volk van Israël uit Egypte. De gebeurtenissen die het boek Exodus beschrijven vinden een paar eeuwen na de dood van Jozef plaats. De stam van Jakob / Israël telde bij het sterven van Jozef nog geen honderd, leden. Maar in de eeuwen daarna groeide het volk Israël uit tot 600.000 mannen. Dat moeten samen met de vrouwen en kinderen ongeveer twee miljoen mensen zijn geweest. 

Tijdens het leven van Jozef was de houding van de farao welwillend en positief geweest. Maar zo bleef het niet. De farao die aan het begin van de beschrijvingen van Exodus aan de macht was, onderdrukte het nageslacht van Jakob.  Hij vond het zorgwekkend dat het volk zo snel groeide. 

Sommige conservatieve geleerden denken dat het boek door Mozes zelf in de woestijn van Sinaï geschreven is, tijdens de elf maanden dat Israël op weg was langs de voet van de berg Sinaï, of vlak daarna. Als je voor de uittocht uit Egypte de datering in 1446 v. Christus aanhoudt, is de onderdrukkende farao Tutmosis III, en de farao die ten tijde van Exodus heerst, is dan Amenofis II geweest. Een andere tijdrekening zegt dat de datering in 1290 was, dan moeten de twee farao`s Seti I en Ramses II zijn geweest. 

Het boek Exodus is zonder twijfel een fundamenteel boek, zowel voor het Joodse als voor het christelijke geloof. Het doet verslag van de uittocht uit Egypte. Dit is een gebeurtenis van beslissende betekenis in de geschiedenis van Israël, en voor het ontstaan van dit volk. Daarnaast vertelt Exodus het verhaal van het verbond van God met Israël, en van de voorwaarden waaronder dit verbond tot stand gekomen is. 

Het boek Exodus doet nog meer. Het onthult de verbondsnaam van de ware God. Het presenteert de sleutelfiguur Mozes, die bemiddelt tussen God en Israël. En – last but not least –  het legt de basis onder het fenomeen van de profetie. Want Mozes krijgt de functie van profeet, van het priesterschap, en van de Joodse godsdienst als geheel. 

De aanwezigheid van Jahweh – de God van Israël – is in het boek Exodus een steeds terugkerend thema. Zo onthult God Zijn aanwezigheid in het begin aan Mozes in de brandende braambos. Bij deze gebeurtenis onthult Hij ook Zijn Naam, zodat het volk Israël die Naam zal kunnen gebruiken, en zelfs zal kunnen dragen. Het zal in alle opzichten het volk van de Heer zijn! God toont zich tijdens het sluiten van het verbond op de Sinaï aan het volk. De oudsten van het volk Israël krijgen Gods aanwezigheid te zien. Mozes gaat een wolk binnen die een teken is van de aanwezigheid van de Heer. God openbaart zich ook door middel van de wolk die het volk op zijn tocht zal vergezellen. Hij maakt dat Mozes Zijn aanwezigheid op een bijzondere manier ervaart, tijdens de verwikkelingen rondom het gouden kalf. 

En als de tabernakel is gebouwd, staat de Goddelijke aanwezigheid helemaal centraal. Want de tabernakel is Gods woning, en de bouw van de tabernakel betekent, dat Gods voornemen om onder Zijn volk te wonen, een vaste vorm krijgt. Je ziet de Heere God als het ware steeds dichterbij komen. Hoe heerlijk moet dat zijn geweest. 

Waar de eerdere ontmoetingen tussen God en Zijn volk met tussenpozen plaatsvonden, zou Hij er voortaan altijd zijn, dat was het Doel van het verbond. 

Het boek Exodus eindigt ermee dat de Goddelijke glorie – de waarneembare openbaring van Gods aanwezigheid – Zijn intrek neemt in de tabernakel, terwijl de tent door een wolk wordt overdekt. 

Toch blijft er afstand tussen God en het volk. Dat lees je op uit de inrichting van de tabernakel, de inwijding van de verschillende groepen zoals de levieten, de priesters, en de hogepriester. En de grens die rondom de berg Sinaï getrokken wordt. De Israëlieten mochten die grens niet passeren. De grens was bedoeld om Jahweh op eerbiedige afstand te houden, en wel op straffe des doods. 

Uit deze afstand blijkt duidelijk dat het oude verbond in wezen ontoereikend was. Er was een nieuw, doeltreffender verbond nodig!