De boodschap van het boek Jona

Over de boodschap van het boek Jona bestaan heel verschillende opvattingen. Sommige verklaarders denken dat het boek ons wil zeggen dat God altijd klaarstaat met Zijn genade om mensen die zich bekeren te vergeven. Andere verklaarders denken dat het boek een bezinning vormt op de profetendienst zoals die in Israël gangbaar was. Het gaat daarbij om de vraag waarom een profetie niet altijd uitkwam. Jona was boos omdat God Zijn oordeel over Ninevé niet uitvoerde. Het boek zou dan willen zeggen dat oordeelsprofetieën altijd voorwaardelijk zijn. Ze willen de mensen vooral oproepen tot bekering. De Heere wil graag van zijn oordelen afzien als mensen hun leven beteren. 

Het lijkt waarschijnlijker dat de auteur het Israëlitische exclusieve denken heeft willen bestrijden. Het boek Jona heeft aan willen tonen dat God ook aandacht heeft voor andere volken, en die ook wil redden. Als Jona zijn opdracht om naar Ninevé te gaan niet uit wilde voeren, kwam dat door zijn nationalisme. Hij was bang dat God de mensen uit Ninevé hun zonden zou vergeven, en niet zou straffen.

Jona – die de veroveringsactie van zijn eigen land heeft voorzegd ( 2 Kon. 14: 25)-, had liever gezien dat de Heere de hoofdstad van de belangrijkste vijandelijke grootmachten zou verwoesten. 

Maar het slot van het boek Jona laat duidelijk merken dat Gods handelswijze ten aanzien van de mensen uit Ninevé rechtvaardig was. Ook zij waren Gods schepselen, ook voor hen droeg de Schepper zorg. 

De verschillende onderdelen van het boek Jona werken die richting uit. Zo wordt de rol van heidenen en Israëlieten soms omgedraaid. De heidense zeelieden komen op één lijn te staan met de Israëlieten van de Exodus. De Ninevieten luisteren beter naar de prediking van Jona dan de Israëlieten in vergelijkbare omstandigheden. Je kunt er niet omheen, nationalistische lezers werden door het boek Jona aan het denken gezet. Ze moesten Jonas houding veroordelen en ze moesten tot de erkenning komen dat er ook bij henzelf weleens zoiets kon zitten als een partijdige opstelling. De citaten van Jona benadrukken dat feit nog een extra. In de eerste geloofsbelijdenis verklaarde Jona niet zonder trots en superioriteitsgevoel dat hij de ware God diende. Hij heeft het over ‘ de God van de hemel, de God die de zee en het land gemaakt heeft’ ( 1: 9 ), niet zomaar een heidense God. 

Het is heel apart dat Jona de consequenties van zijn geloofsbelijdenis niet overziet. Als zijn God zo almachtig is, dan moet hij toch ook de God van Ninevé zijn, en recht hebben op het hart en de ziel van de mensen uit die stad? Het is dan niet meer dan logisch dat God Zijn profeet naar de Ninevieten stuurt om voor hen te zorgen, en hun Zijn genade te bewijzen als ze zich bekeren. 

In zijn tweede geloofsbelijdenis heeft Jona dat ook uitgesproken. Hij beleed dat God liefdevol was, genadig en tot vergeving bereid. Juist Jona`s inzicht in de betekenis hiervan voor de Ninevieten was voor hem een reden om van zijn opdracht weg te vluchten dat is eigenlijk heel absurd. 

Het motief van Gods zorg voor alle volken loopt als een rode draad door het Oude Testament heen. Al in Genesis 12: 3 lees je dat Israël alleen maar uitgekozen was om voor alle volken tot zegen te zijn. 

Steeds mochten heidenen delen in de zegen. Denk aan Rachab, Ruth, de weduwe uit Sarfath. Daarnaast ook mannen zoals Naäman de Syriër. Jezus Zelf heeft later zulke voorbeelden aangehaald om tegen het joodse nationalisme in te gaan. ( Lucas 4: 26) Al in de tijd van Jona verkondigde Amos het heil voor een rest van de volken, en hun opname in het volk van God. ( zie Amos 9: 12 ) 

De Heere is niet alleen de God van alle volken, maar ook van alle schepselen, en van de schepping. De conclusie van het boek betrekt zelfs ook de dieren bij Gods zorg. ( 4: 11 ) 

Boven alles uit laat het boek Gods oppermacht en heerschappij over dieren en over natuurverschijnselen zien. De Heere beschikt over een hevige wind die een storm veroorzaakt. Hij beschikt over een grote vis, die Hij bevelen kan al naargelang Hij dat wilde. Hij beschikte over een wonderboom, een worm, en een verzengende wind. 

Het hoofdmotief van het boek zien we terugkeren in het Nieuwe Testament. Gods volk stelt zich op om op grote schaal mensen van alle volken op te nemen, zodat die ook deel krijgen aan het heil dat aan Israël was beloofd. Jezus` instelling staat recht tegenover die van Jona. Jezus verwees in Zijn prediking naar de geschiedenis van Jona om op een bedekte manier zijn opstanding aan te kondigen. Hij vergeleek Zijn verblijf van drie dagen en drie nachten in het graf met het verblijf van Jona in de buik van de vis. Dat noemt Hij het teken van Jona, het enige teken dat mensen krijgen die Jezus niet willen geloven, en dan een wonderteken willen zien als bewijs dat Hij echt door God gezonden is. ( Matth. 12: 38-40 / 6: 4/ Lucas 11: 29 ) Om dat ongeloof aan de kaak te stellen, en de gevolgen ervan te laten zien verwees Jezus ook nog naar de Ninevieten die zich op de prediking van Jona hadden bekeerd, terwijl zijn tijdgenoten zijn boodschap niet accepteerden. ( Matth. 12; 41 / Lucas 11: 32 )